“In Nederland doodt de dokter je”. Dat is de kop waar ik het níet over wil hebben, omdat deze geen recht doet aan de inhoud van het betreffende artikel. Over het betreffende artikel zelf en de commotie daaromheen wél. Ook mis ik een heel stuk achtergrondduiding en reflectie op de in mijn ogen eigenlijke problematiek, namelijk de maakbaarheid van het leven en de veronderstelde autonomie van de mens.
Hoewel de bewering dat in Nederlands dokters doden wel degelijk waar is (al schijnen er collegae te zijn die vinden dat wanneer ze iemand euthanaseren ze niet doden, wat me toch een beetje tegenstrijdig lijkt), is de inhoud van het artikel aanzienlijk genuanceerder en spreekt het van de actuele situatie in ons land en zorgen daaromtrent. En dus ook van het hellende vlak waar we op zitten.
Dit hellende vlak is er namelijk wel degelijk. Waar euthanasie eerst ging om hulp bij het einde maken aan iemands leven in uitzonderlijke medische situaties, is de indicatiestelling in de loop van de jaren steeds verder uitgebreid. Inmiddels wil men (vooral vanuit de politiek) zelfs mogelijkheden scheppen voor mensen die niet zozeer uitzichtloos medisch ondraaglijke lijden, maar voor eenieder die levensmoe is. In zoverre staat er in het artikel niks nieuws of onwaars.
De lading verontwaardigde reacties zijn echter niet mis. Samenvattend komt het ongeveer neer op: “hoe haalt deze bekrompen, religieuze politicus het in zijn hoofd om deze zo vooruitstrevende praktijken te bekritiseren en zelfs nog wel in het buitenland.” Aan het Nederlandse heilige huisje van het doden van mensen als ze ziek, moe of simpelweg ongewenst zijn, mag niet aangekomen worden, nee, het mag zelfs niet ter discussie gesteld worden.
Ik mis hierin veel échte reflectie op de situatie en op de uiting van de bezorgdheid van deze in mijn ogen zeer respectabele politicus. Ook van veel mijn collegae in de medische wereld, die zich thans in de discussie/verontwaardiging niet van hun mooiste en professioneelste kant laten zien (dit sluit dan helaas weer aan bij mijn ervaring tijdens mijn geneeskundestudie. Bij de niet-verplichte colleges ethiek was slechts een handvol van de 400 studenten uit het jaar aanwezig. Bij de ethiekcolleges die wel verplicht waren zou 99% zonder ook maar één kritische vraag direct een euthanasieverzoek inwilligen).
Laat ik vooropstellen dat niemand, wat je standpunt ook is, andere mensen lijden toewenst en dat eenieder vóór het helpen van onze lijdende medemens is. Op welke wijze dat mag (toelaatbaar is) en wat daarbij de overwegingen zijn, dat is wél een punt van discussie.
Een heel groot probleem waar ik hierin nog weinig over gelezen heb, is de maakbaarheid van de mens, van het leven. De keuze om je leven te laten beëindigen is namelijk ten zeerste hiermee verbonden. Net als met het begrip autonomie. Autonomie zowel in de zin van eigen keuzes maken als in de zin van zelfstandig zijn, los van anderen functioneren.
Het eerste aspect, de maakbaarheid van het leven, is inmiddels in meer of mindere mate een standaard onderdeel van ons denken. We willen van het begin tot het einde van het leven de regie hebben en het sturen zoals wij willen. Vanaf conceptie, tot opsporing en behandeling van (ook nog niet-zichtbare) aandoeningen en tot het uitblazen van de laatste adem toe. Het moet allemaal kunnen, en het liefste allemaal perfect, makkelijk, snel en zonder moeilijke aspecten. Soms lijkt het alsof we daar ook in geslaagd zijn. Niets is echter minder waar. Onzekerheden, ongeneeslijke aandoeningen, bijwerkingen van behandelingen maar ook aardbevingen en auto-ongelukken zijn slechts enkele voorbeelden van hoe het leven er toch steeds weer doorheen komt. Telkens blijkt ondanks onze beste intenties en inspanningen, de natuur zijn eigen gang te gaan. Het menselijk leven is niet volledig voorspelbaar, is niet helemaal te controleren. En ik denk dat we dat ook niet moeten willen.
In plaats van de natuur alsmaar krachtiger te onderdrukken, zouden we juist ook wat vaker ruimte moeten maken voor dit leven en accepteren dat sommige dingen zijn zoals ze zijn. Ook het sterven is zoiets. We kunnen het lijden hieromtrent verlichten, we kunnen mensen nabij zijn, maar ook dit proces lijkt soms (vaak) zijn eigen leven te leiden. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een ingezonden brief van Piet Hein Eek in het NRC, over de situatie bij de dood van zijn moeder. Als we deze natuurlijke gang van zaken uit het oog verliezen, lijdt dat tot veel pijn, verdriet en onbegrip. In plaats van maar gewoon (zonder reflectie) doorgaan met ontwikkeling van de geneeskunde en wetgeving, zou het goed zijn eens wat meer stil te staan bij wáárom we dit eigenlijk doen, wat de gevolgen zijn voor zowel de samenleving als voor het individu en wat we hiermee voor signaal en mogelijk (valse) hoop aan mensen geven. Niet alles wat kan, moet ook.
Ook over het andere aspect, de autonomie, valt veel te zeggen. Het belangrijkste is om te beseffen dat we, ondanks dat we dat wel denken, we helemaal niet zo autonoom zijn in onze keuzes en in ons leven. Ik hoef maar even de wekelijkse uitgaven van het Medisch Contact te bekijken, een willekeurig dagblad open te slaan of in mijn eigen praktijk te kijken en het ene na het andere voorbeeld hiervan komt me tegemoet. Een mens is een wezen dat leeft in relatie tot anderen en met anderen. Er is altijd een wederzijdse beïnvloeding. Nooit zijn we volledig los in onze gedachten, keuzes én handelen. Denk hierbij zowel aan de bagage van het tot nu toe doorlopen leven, als aan bijvoorbeeld de familieomstandigheden, de financiële situatie of zelfs groepsdruk. Altijd zijn we in meer of mindere mate afhankelijk van en beïnvloed door anderen. Het is daarom maar de vraag of veel van de wensen rondom het levenseinde wel zo autonoom gedaan zijn als men wil doen lijken.
Als laatste punt wil ik nog opmerken dat ook in de medische wereld, anders dan het beeld dat nu geschetst wordt, er lang geen consensus bestaat over dit onderwerp. Er zijn veel artsen die geen euthanasie uit willen voeren, vaak vanuit hun levensovertuiging, maar niet altijd. Veel van degenen die het wel uitvoeren, lijken het toch geenszins makkelijk en vaak zelfs erg moeilijk te vinden. Over voltooid leven heeft de commissie-Schnabel zelfs een advies uitgebracht dat het niet wenselijk is hier een nieuwe wet voor in het leven te roepen en velen vinden het zelfs geen medische vraag. Dit is ook in lijn met het standpunt van het KNMG, dat op zich positief staat tegenover euthanasie.
In plaats van moord en brand te schreeuwen over een artikel dat de Nederlandse situatie beschrijft, kunnen we ons beter afvragen wat ons handelen beweegt, of we wel écht goed doen met alles wat we doen, en met name of we de autonomie en maakbaarheid van de mensen niet op het voetstuk zetten waar het eigenlijk niet hoort.
